VAI TRÒ, THẾ MẠNH CỦA CÔNG TÁC LÝ LUẬN TRONG TÌNH HÌNH MỚI

Quán triệt và thực hiện Nghị quyết 01-NQ/TW ngày 28 tháng 3 năm 1992 của Bộ Chính trị (khoá VII), công tác lý luận của Đảng ta trong hơn 20 năm qua đã đạt được những kết quả to lớn, có ý nghĩa lịch sử. Nét nổi bật là Đảng ta đã đổi mới tư duy lý luận, từng bước khắc phục những biểu hiện của “bệnh” giáo điều, kinh nghiệm và chủ quan, duy ý chí; xây dựng và phát triển phong cách tư duy khoa học. Trong quá trình triển khai thực hiện Nghị quyết 01-NQ/TW của Bộ Chính trị (khoá VII) về công tác lý luận trong tình hình mới, Đảng ta đã ý thức sâu sắc sự cần thiết phải đẩy mạnh tổng kết thực tiễn, phát triển nhận thức lý luận về chủ nghĩa xã hội, con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam và các nội dung có liên quan; nhờ đó, những vấn đề lý luận - thực tiễn phức tạp nảy sinh trong quá trình đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc đã từng bước được nghiên cứu, giải đáp, làm sáng rõ hơn. Công tác lý luận của Đảng luôn đi đúng định hướng xã hội chủ nghĩa vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

Tính sáng tạo và sức sống của công tác lý luận của Đảng thể hiện rất rõ ở việc bám sát thực tiễn công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, kịp thời nghiên cứu, giải đáp những vấn đề vướng mắc, nảy sinh từ thực tiễn công cuộc đổi mới toàn diện đất nước; qua đó, cung cấp những luận cứ khoa học, phục vụ sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, Quốc hội. Văn kiện các kỳ đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng, các nghị quyết của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị từ Đại hội VIII đến Đại hội lần thứ XI là những minh chứng sinh động về sự phát triển tư duy lý luận của Đảng về cách mạng Việt Nam và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Trên cơ sở phân tích, làm rõ bản chất khoa học, cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, công tác lý luận của Đảng đã góp phần làm cho chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trở thành nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho mọi hoạt động của Đảng và cách mạng Việt Nam; kịp thời đấu tranh, phê phán các quan điểm sai trái, phản động; bảo vệ, phát triển và vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong điều kiện mới; làm cho hệ tư tưởng của giai cấp công nhân, lý tưởng xã hội chủ nghĩa, những giá trị tốt đẹp của truyền thống lịch sử, văn hoá dân tộc; những tinh hoa tư tưởng, văn hoá tiến bộ trên thế giới chiếm vị trí chủ đạo trong đời sống tinh thần xã hội ta.

Rõ ràng là sự nhất quán về quan điểm, lập trường của Đảng và nhân dân ta trong khẳng định mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội mà Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lựa chọn luôn là sợi chỉ đỏ, xuyên suốt đường lối cách mạng Việt Nam, có ý nghĩa định hướng chính trị đúng đắn trong xử lý, giải quyết “có tình có lý” các quan hệ quốc tế và trong nước. Vì vậy, ngoài việc tích cực, chủ động tự đổi mới, nâng tầm cao tư duy lý luận của mình, Đảng ta đồng thời quan tâm đẩy mạnh hợp tác với các Đảng Cộng Sản, các đảng công nhân quốc tế và tất cả các nước nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp của dân tộc và thời đại; thực hiện tốt các nhiệm vụ và phương châm chỉ đạo mà Nghị quyết 01-NQ/TW của Bộ Chính trị (khoá VII) về công tác lý luận trong tình hình mới đã xác định.

Đến nay, chủ nghĩa Mác - Lênin được nghiên cứu sâu rộng, khám phá được nhiều nét mới, cách tiếp cận mới. Nhiều vấn đề lý luận cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin: quan niệm duy vật về lịch sử; học thuyết hình thái kinh tế - xã hội; học thuyết giá trị thặng dư; sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân; thời đại; đấu tranh giai cấp, đấu tranh dân tộc, thời kỳ quá độ và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, nhân tố con người, các hình thái ý thức xã hội và vai trò của nó…đã được nghiên cứu, làm sáng tỏ và sâu sắc hơn. Tư tưởng và tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh được nghiên cứu với nhiều cấp độ khác nhau và đạt được những thành tựu rất đáng khích lệ. Cùng với chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh thật sự trở thành nền tảng tư tưởng của Đảng ta; được xuất bản thành các bộ giáo trình, tài liệu, sách chuyên khảo, thảm khảo có giá trị và tầm ảnh hưởng xã hội rộng lớn. Những kết quả đó đã củng cố cơ sở lý luận vững chắc cho sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hơn 20 năm qua.

Một trong những thành công của công tác lý luận thời kỳ đổi mới là Đảng ta đặc biệt quan tâm chăm lo xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ làm công tác tư tưởng, lý luận; coi trọng và phát huy dân chủ, triệt để khai thác mọi tiềm năng sáng tạo, tâm huyết, trí tuệ của đội ngũ tri thức, các cơ quan lý luận chuyên trách của Đảng, Nhà nước nhằm tạo ra bước phát triển mới trong lĩnh vực tư tưởng, lý luận của Đảng.

Tuy nhiên, trước yêu cầu nhiệm vụ mới, công tác lý luận của Đảng không tránh khỏi những hạn chế nhất định. Đến nay, mặc dù đã rất cố gắng, song nhận thức lý luận của Đảng ta về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta mới dừng lại ở nhận định “ngày càng rõ hơn”. Trên thực tế, công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa là một cuộc “cách mạng vĩ đại” đối với nhân dân ta, sự nghiệp này chưa hề có trong tiền lệ lịch sử dân tộc. Trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ chủ nghĩa, chúng ta vừa làm, vừa rút kinh nghiệm, thậm chí có thể mắc phải những sai lầm, khuyết điểm. Đó cũng là một lẽ đương nhiên. Vấn đề là nhìn nhận ra khuyết điểm, sai lầm để vượt qua khó khăn, thách thức, các nguy cơ; tận dụng tốt thời cơ, vận hội để tiến lên. Đó là “mệnh lệnh của cuộc sống”. Đảng ta ý thức rất rõ điều ấy và kiên quyết đấu tranh khắc phục sai lầm, khuyết điểm. Nghị quyết Trung ương 4, khóa XI của Đảng về một số vấn đề cấp bách trong xây dựng Đảng hiện nay đã chứng minh điều đó. Công tác lý luận của Đảng không thể đứng ngoài cuộc mà cần đổi mới mạnh mẽ, phát huy tốt hơn nữa vai trò, tiềm năng, thế mạnh của mình, nhất là việc đẩy mạnh tổng kết thực tiễn 30 năm đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, kịp thời cung cấp những luận cứ khoa học chính xác, phục vụ tốt hơn sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, Nhà nước ta; phấn đấu để đến năm 2020, nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại.

Để góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác lý luận của Đảng trong tình hình mới, trước hết công tác lý luận của Đảng cần đẩy mạnh tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận, đặc biệt là nghiên cứu dự báo, chỉ rõ những tác động của tình hình thế giới và trong nước để có chủ trương, biện pháp ứng phó kịp thời, hiệu quả.

Vể tác động của bối cảnh quốc tế đến nước ta từ nay đến năm 2020, công tác lý luận cần chỉ rõ: Toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế, cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại đang diễn ra mạnh mẽ, thúc đẩy nhanh quá trình hình thành xã hội thông tin và phát triển kinh tế tri thức, tác động sâu sắc đến mọi mặt đời sống kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại của nhiều nước, trong đó có Việt Nam. Kinh tế thế giới mặc dù có dấu hiệu phục hồi sau khủng hoảng nhưng vẫn còn nhiều khó khăn, bất ổn. Sự tùy thuộc lẫn nhau, hội nhập, cạnh tranh và hợp tác giữa các nước ngày càng trở nên phổ biến. Các mâu thuẫn cơ bản trên thế giới biểu hiện dưới những hình thức và mức độ khác nhau vẫn tồn tại và phát triển. Thời cơ, vận hội và nguy cơ, thách thức đan xen rất phức tạp, khó lường.

Cục diện thế giới đa cực ngày càng rõ hơn, xu thế dân chủ hóa trong quan hệ quốc tế tiếp tục phát triển nhưng các nước lớn vẫn sẽ chi phối các quan hệ quốc tế. Hòa bình, độc lập dân tộc, dân sinh, dân chủ, hợp tác vì tiến bộ xã hội và phát triển vẫn là xu thế lớn, nhưng xung đột sắc tộc, tôn giáo, ly khai, đấu tranh dân tộc, đấu tranh giai cấp, chiến tranh cục bộ, xung đột vũ trang, hoạt động can thiệp, tranh chấp lãnh thổ, biển đảo, tài nguyên và cạnh tranh quyết liệt về lợi ích kinh tế, giành giật các nguồn tài nguyên, năng lượng, thị trường công nghệ, vốn, nguồn nhân lực chất lượng cao... giữa các nước tiếp tục diễn ra gay gắt. Các yếu tố đe dọa an ninh phi truyền thống, tội phạm công nghệ cao tiếp tục gia tăng. Những vấn đề toàn cầu như an ninh tài chính, an ninh năng lượng, lương thực, biến đổi khí hậu, dịch bệnh, các thảm họa thiên nhiên ... tiếp tục diễn biến phức tạp, khó lường, buộc các quốc gia phải có chính sách và cùng đối phó và phối hợp hành động. Sẽ xuất hiện các hình thức tập hợp lực lượng và đan xen lợi ích mới; trong đó, sự điều chỉnh chính sách của các nước, nhất là các nước lớn sẽ tác động lớn đến nước ta.

Khu vực châu Á - Thái Bình Dương, trong đó có khu vực Đông Nam Á phát triển năng động, nhưng tiềm ẩn những nhân tố gây mất ổn định, tranh chấp biển Đông ngày càng gay gắt. ASEAN tuy còn nhiều khó khăn, thách thức nhưng vẫn tiếp tục giữ vai trò quan trọng trong khu vực, tiếp tục phát triển và đi vào chiều sâu. Tình hình đó tạo thời cơ phát triển, đồng thời đặt ra thách thức gay gắt, nhất là đối với những nước đang và kém phát triển.

Chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và Đông Âu sụp đổ, nhưng một số nước theo con đường xã hội chủ nghĩa, trong đó có Việt Nam vẫn kiên định mục tiêu, lý tưởng cách mạng, tiến hành cải cách, đổi mới, giành được những thành tựu to lớn, tiếp tục phát triển; phong trào cộng sản, công nhân quốc tế có bước phục hồi. Tuy nhiên, các nước theo con đường xã hội chủ nghĩa, phong trào cộng sản, cánh tả còn gặp nhiều khó khăn, các thế lực thù địch tiếp tục chống phá quyết liệt, tìm cách xóa bỏ các nước chủ nghĩa xã hội còn lại.

Hiện tại, chủ nghĩa tư bản đang tích cực điều chỉnh để thích nghi với điều kiện mới, còn tiềm năng phát triển, nhưng về bản chất, vẫn là một chế độ xã hội áp bức, bóc lột và bất công. Mâu thuẫn giữa tính chất xã hội hóa ngày càng cao của lực lượng sản xuất với chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa chẳng những không giải quyết được mà ngày càng trở nên sâu sắc. Khủng hoảng kinh tế, chính trị, xã hội, vẫn tiếp tục xảy ra. Chính sự vận động của những mâu thuẫn nội tại đó và cuộc đấu tranh của nhân dân lao động sẽ quyết định vận mệnh của chủ nghĩa tư bản.

Các nước đang và kém phát triển phải tiến hành cuộc đấu tranh rất khó khăn, phức tạp chống nghèo nàn, lạc hậu, chống mọi sự can thiệp, áp đặt và xâm lược để bảo vệ độc lập, chủ quyền quốc gia, dân tộc. Nhân dân thế giới đang đứng trước những vấn đề toàn cầu cấp bách có liên quan đến vận mệnh loài người. .. Việc giải quyết những vấn đề đó đòi hỏi sự hợp tác và tinh thần trách nhiệm cao của tất cả các quốc gia, dân tộc.

Đặc điểm nổi bật giai đoạn hiện nay của thời đại là các nước có chế độ xã hội và trình độ phát triển khác nhau cùng tồn tại, vừa hợp tác vừa đấu tranh, cạnh tranh găy gắt vì lợi ích quốc gia, dân tộc. Cuộc đấu tranh của nhân dân các nước vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ, phát triển và tiến bộ xã hội dù gặp nhiều khó khăn, thử thách, nhưng sẽ có bước tiến mới.

Bối cảnh quốc tế và khu vực đặt ra nhiệm vụ vừa cơ bản, vừa bức xúc về phát triển, truyền bá hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa, xây dựng các luận cứ khoa học để bổ sung, hoàn thiện đường lối, chiến lược phát triển kinh tế, khoa học và công nghệ, giáo dục và đào tạo; quản lý thông tin, xây dựng con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, bảo vệ và phát huy bản sắc dân tộc; tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, tổ chức thắng lợi cuộc đấu tranh bảo vệ và phát triển nền tảng tư tưởng của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, kỷ luật của quân đội, đáp ứng với yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.

Về tình hình trong nước, công tác lý luận cần chỉ rõ: Những thành tựu, kinh nghiệm của gần 27 năm đổi mới đã tạo cho đất nước thế và lực, sức mạnh tổng hợp lớn hơn nhiều so với trước đổi mới. Những năm tới là giai đoạn kinh tế nước ta phục hồi, lấy lại đà tăng trưởng sau thời kỳ suy giảm, cấu trúc lại nền kinh tế để phát triển nhanh và bền vững; khắc phục những hạn chế, yếu kém trong các lĩnh vực kinh tế - xã hội, xây dựng Đảng và hệ thống chính trị; đẩy mạnh phòng, chống tham nhũng, lãng phí; tập trung xây dựng nông thôn mới; tinh giảm bộ máy nhà nước; thực hiện tốt hơn chính sách về đất đai; bảo vệ và cải thiện chất lượng môi trường; tăng cường quốc phòng, an ninh, bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất toàn vẹn lãnh thổ; đảm bảo cho đất nước phát triển nhanh và bền vững. Đây là nhân tố quan trọng củng cố, nâng cao niềm tin của cán bộ, đảng viên và nhân dân vào mục tiêu, lý tưởng độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội.

Tuy nhiên, nước ta vẫn đứng trước nhiều thách thức lớn, đan xen nhau, tác động tổng hợp và diễn biến phức tạp. Nguy cơ tụt hậu xa hơn về kinh tế so với nhiều nước khu vực và thế giới vẫn tồn tại; một số khuyết điểm, yếu kém về ổn định kinh tế vĩ mô, về đầu tư phát triển, nợ công, nợ xấu, thiếu điện, chính sách đất đai, văn hóa, xã hội... chưa thể khắc phục trong thời gian ngắn; hệ thống pháp luật còn nhiều bất cập, thực thi pháp luật chưa nghiêm. Tình trạng suy thoái về chính trị tư tưởng, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, quan liêu, tham nhũng còn nghiêm trọng. Những biểu hiện xa rời mục tiêu chủ nghĩa xã hội, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” diễn biến phức tạp. Các thế lực thù địch tiếp tục thực hiện âm mưu “diễn biến hòa bình”, gây bạo loạn lật đổ, sử dụng các chiêu bài “tôn giáo”, “dân chủ”, “nhân quyền” hòng làm thay đổi chế độ chính trị - xã hội ở nước ta.

Tình hình trên sẽ tạo ra cả những thời cơ và thách thức mới, đan xen với nhau, có nhiều biến động phức tạp, công tác lý luận của Đảng cần thường xuyên theo dõi, dự báo để có chính sách phản ứng thích hợp nhằm tận dụng tốt thời cơ và đối phó có hiệu quả với những nguy cơ, thách thức trong quá trình phát triển đất nước từ nay đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030.

Vì vậy, mục tiêu của công tác lý luận từ nay đến năm 2020 là: Tăng cường nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn, làm sáng tỏ những vấn đề lý luận có tính nguyên tắc để kiên định mục tiêu, lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, trung thành và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh; những vấn đề mới nảy sinh trong quá trình đổi mới, về đảng cầm quyền, về chủ nghĩa xã hội và làm sáng rõ hơn con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta.

Trước mắt, công tác lý luận của Đảng cần tập trung đổi mới căn bản và toàn diện nội dung và phương pháp. Kiên quyết chống các quan điểm thù địch, sai trái, bảo vệ và phát triển nền tảng tư tưởng của Đảng. Đẩy mạnh nghiên cứu, kế thừa và vận dụng sáng tạo những tinh hoa tư tưởng, văn hóa, thành tựu khoa học và công nghệ hiện đại, tiên tiến của thế giới vào phát triển kinh tế - xã hội, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Triển khai đồng bộ và sâu rộng công tác nghiên cứu, tuyên truyền, giáo dục lý luận chính trị nhằm phát huy chủ nghĩa yêu nước, phẩm chất đạo đức cách mạng, năng lực sáng tạo, ý chí tự lực tự cường; khơi dậy và nâng cao ý chí cách mạng, tinh thần đại đoàn kết dân tộc; quyết tâm nắm bắt và tận dụng tốt thời cơ, vượt qua thách thức; cỗ vũ phong trào thi đua yêu nước, học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh; động viên tinh thần chủ động, sáng tạo trong lao động, học tập và công tác của cán bộ, đảng viên, chiến sĩ và nhân dân, hoàn thành tốt nhiệm vụ, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ vững chắc Tổ quốc xã hội chủ nghĩa trong tình hình mới.

Tăng cường nghiên cứu khoa học lịch sử; dự báo các xu thế phát triển của khu vực và thế giới, hội nhập quốc tế, nâng cao vai trò của Việt Nam trong giải quyết các vấn đề khu vực và toàn cầu.

Quan tâm xây dựng đội ngũ cán bộ làm công tác lý luận và các cơ quan lý luận của Đảng, góp phần cùng toàn Đảng, toàn dân và toàn quân chuẩn bị văn kiện phục vụ Đại hội XII của Đảng và tổng kết 30 năm đổi mới toàn diện đất nước; đẩy mạnh phát triển khoa học và công nghệ; đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo; phấn đấu đưa nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020.

Bám sát thực tiễn công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, công tác lý luận của Đảng từ nay đến năm 2020, cần làm tốt hơn các quan điểm chỉ đạo và các định hướng cơ bản sau đây:

Một là, kiên định quan điểm, lập trường của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội mà Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lựa chọn. Nhận thức đúng vị trí, vai trò của công tác lý luận trong xây dựng Đảng và hoạt động lãnh đạo của Đảng. Hoạt động lý luận của Đảng có liên quan trực tiếp đến sinh mệnh của Đảng, sự thành bại của cách mạng Việt Nam.

Hai là, đổi mới, phát triển công tác lý luận của Đảng là một động lực quan trọng để bảo vệ và phát triển nền tảng tư tưởng của Đảng, mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; làm sáng rõ hơn con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta trong tình hình mới.

Ba là, đẩy mạnh nghiên cứu lý luận gắn với tổng kết thực tiễn, cung cấp nhiều luận cứ khoa học cho việc xây dựng, bổ sung và phát triển đường lối đổi mới của Đảng, góp phần tăng cường sự thống nhất trong Đảng, sự đồng thuận trong xã hội.

Bốn là, quan tâm xây dựng đội ngũ cán bộ khoa học xã hội và nhân văn, trong đó có đội ngũ cán bộ lý luận Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, khoa học và công nghệ có trình độ cao, tâm huyết, trung thực, tận tuỵ. Phát triển các tổ chức, tập thể khoa học mạnh, các nhà khoa học lý luận đầu ngành. Đổi mới, nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực khoa học xã hội và nhân văn; coi trọng công tác đầu tư cho phát triển bền vững, trực tiếp nâng tầm trí tuệ  của Đảng. Đổi mới cơ chế, chính sách, tạo động lực phát triển đội ngũ trí thức, cán bộ lý luận Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và khoa học xã hội và nhân văn.

Năm là, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, quản lý, điều hành của Nhà nước; phát huy vai trò các cơ quan lý luận, đặc biệt là đội ngũ cán bộ lý luận, cán bộ khoa học, tạo bước phát triển đột phá trong nghiên cứu, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác lý luận của Đảng đáp ứng yêu cầu